کربن فعال یا کربن اکتیو نوعی کربن است که به دلیل مساحت داخلی قابل توجه (یک گرم از کربن فعال بیش از سه هزار متر مربع سطح تماس دارد)، ساختار پوک و منفذی، ظرفیت جذب بالا، قابلیت فعال‌سازی مجدد سطح و همچنین قیمت پایین در مقایسه با جاذب‌های غیرآلی مانند زئولیتیک، یک ماده شیمیایی منحصر به فرد به شمار می‌آید و در طیف وسیعی از صنایع به کار می‌رود.
انواع مختلف کربن فعال
کربن اکتیو را می‌توان به سه نوع میله‌ای، گرانول و پودری تقسیم کرد و هریک از این‌ها کاربرد خاص خود را دارند. اکتیو میله‌ای یا کربن اکتیو مدادی به شکل استوانه‌ای است و قطری بین ۰/۸ تا ۱۳۰ میلی‌متر دارد. نوع پودری سایز کمتر از ۱ میلی‌متر و قطر متوسط بین ۰/۱۵ – ۰/۲۵ میلی‌متر دارد و نوع گرانول هم به صورت گرانول است و در سایزهای ۲۰×۸، ۴۰×۲۰، ۳۰×۸ برای استفاده در فاز مایع و سایزهای ۶×۴، ۸×۴، ۱۰×۴ برای استفاده در فاز بخار تولید می‌شود.
لازم به ذکر است که از کربن فعال میله‌ای به دلیل قدرت مکانیکی بالا، افت فشار کم و میزان غبار کم برای جذب در فاز گازی استفاده می‌کنند، از نوع پودری به دلیل سطح تماس بالا برای جداسازی و ته‌نشینی مواد موجود در آب کمک می‌گیرند و از نوع گرانول نیز برای تصفیه آب، بوزدایی و جداسازی مواد موجود در جریان‌ها و نیز در حوضچه‌های اختلاط سریع استفاده می‌شود.
تولید کربن اکتیو
کربن فعال از پیرولیز مواد کربنی از قبیل چوب، زغال‌سنگ، هسته یا پوسته میوه‌ها به خصوص پوسته نارگیل تولید می‌شود و سپس تحت عملیات فعال‌سازی قرار می‌گیرد تا دارای سطح ویژه و تخلخل بالا شود. لازم به ذکر است که عملیات فعال‌سازی به سه روش بخار، شیمیایی و دی‌اکسید کربن انجام می‌گیرد که از بین این سه روش، روش شیمیایی بیش‌ترین تخلخل و سطح تماس را ایجاد می‌کند.
کاربردهای کربن فعال
کربن اکتیو کاربردهای فراوانی دارد. برای مثال از این محصول شیمیایی برای تصفیه گاز طبیعی، حذف مواد تولیدکننده بو از هوای خروجی هود آشپزخانه و فیلتر یخچال، بازیابی حلال‌ها در چاپ روتوگراوی، از بین بردن آلاینده‌ها در سیستم‌های تهویه خودرو، تصفیه گاز اگزوز برای حذف ناخالصی‌ها و آلاینده‌های آلی، تصفیه آب و پساب، تولید برخی از مواد آرایشی و بهداشتی مثل صابون و محصولات مراقبت از پوست، سفید کردن دندان‌ها، در کشاورزی و دام‌پروری به عنوان سموم دفع آفات و مواد افزودنی خوراک دام، تولید فیلتر دستگاه‌های تصفیه آب و تصفیه هوا، در استخراج طلا از معادن، در پزشکی و داروسازی جهت درمان اسهال، سو هاضمه، نفخ شکم و مسمومیت، در آبکاری تصفیه محلول‌های آبکاری، برای تولید فیلتر ماسک تنفسی، در صنایع غذایی به عنوان افزودنی غذایی (مثل بستنی زغالی) و سفید کردن قند و شکر و بسیاری از کارهای دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
انبارش و نکات ایمنی کربن اکتیو
کربن فعال طول عمر زیادی دارد و اگر در دمای مناسب و دور از رطوبت و آب نگهداری شود، می‌توان آن را برای مدت طولانی انبار کرد. این ماده شیمیایی به طور کلی بی‌خطر محسوب می‌شود، اما برای چشم، پوست و دستگاه تنفسی تحریک‌کننده است، بنابراین باید از تماس آن با پوست و چشم و یا استنشاق ذرات و گرد و غبار آن خودداری نمود. لازم به ذکر است که کربن اکتیو قابل اشتعال نیز هست.
