عنصر سدیم (به انگلیسی: Sodium) یا ناتریوم یکی از مهم‌ترین عناصر جدول تناوبی و یک فلز واکنش‌دهنده نرم مومی شکل است که به گروه فلزات قلیایی که از نظر ترکیبات طبیعی فراوان هستند تعلق دارد. این فلز ششمین عنصر فراوان در پوسته زمین است و البته به صورت آزاد در طبیعت وجود ندارد (به دلیل واکنش‌پذیری بالای این فلز) و باید از ترکیباتی نظیر فلدسپات ، سودالیت و سنگ نمک استخراج شود.
ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی
فلز سدیم با نماد شیمیایی Na و عدد اتمی آن 11 یک فلز قلیایی نرم (سدیم به اندازه‌ای نرم است که در دمای اتاق با یک چاقوی کره بریده می‌شود)، به رنگ سفید نقره‌ای و بسیار واکنش‌پذیر است که در گروه یک جدول تناوبی قرار دارد. واکنش‌پذیری این فلز در حدی است که در دما و فشار استاندارد با اکسیژن هوا ترکیب شده و اکسید سدیم سفید مایل به خاکستری ایجاد می‌کند، مگر اینکه در نفت، روغن یا گاز بی‌اثر غوطه‌ور شود و این شرایطی است که معمولاً در آن ذخیره می‌گردد.
این عنصر به دلیل داشتن جرم اتمی کم و شعاع بزرگ اتمی، در بین فلزات قلیایی سومین فلز دارای کمترین جرم است و یکی از سه فلزی است که می‌تواند روی آب شناور باشد (دو فلز دیگر لیتیوم و پتاسیم هستند). لازم به ذکر است که نقطه ذوب سدیم 370.87 درجه سلسیوس و نقطه جوش آن 1156 درجه سلسیوس می‌باشد.
عنصر سدیم چگونه تولید و استخراج می‌شود؟
این عنصر برای اولین بار در سال 1807 میلادی توسط فردی به نام سر هومفری دیوی از طریق فرایند الکترولیز هیدروکسید سدیم جداسازی و تولید شد. امروزه این فلز به صورت اقتصادی از الکترولیز محلول کلرید سدیم در دو گرید صنعتی و آزمایشگاهی تولید می‌شود، چراکه این روش ارزان‌تر از روش الکترولیز هیدروکسید سدیم است.
کاربردهای عنصر سدیم
سدیم کاربردهای مختلفی دارد. برای مثال از آن در ساخت استرها، تهیه ترکیبات آلی، برای اصلاح آلیاژهایی مانند آلومینیوم سیلیکون و جهت بهبود ساختار، خواص مکانیکی و سیالیت آن‌ها، برای تمیز کردن مذاب فلزات، به عنوان عامل انتقال حرارت در راکتورهای هسته‌ای، در تولید مواد شیمیایی مختلف نظیر هیدرید سدیم، سدیم بوروهیدرید، سیانور سدیم و پراکسید سدیم، در تولید رنگ‌ها و واسطه‌های رنگی، در سنتز عطرها، در تصفیه هیدروکربن‌ها و در پلیمریزاسیون هیدروکربن‌های اشباع نشده، به عنوان یک عامل کاهنده برای تهیه فلزات کلسیم، زیرکونیوم و تیتانیوم، جهت تولید مواد افزودنی بنزین ازجمله تترا اتیل سرب، به عنوان مبدل حرارتی در لامپ‌های بخار سدیم و … استفاده می‌شود. همچنین ترکیبات این عنصر به طور گسترده در صنایع شیمیایی، شیشه سازی، فلزی، کاغذسازی، صنعت نفت، صنایع شوینده و نساجی کاربرد دارند.
نگهداری و مسائل ایمنی
همان‌طور که گفته شد سدیم یک فلز بسیار واکنش‌پذیر است که به راحتی با اکسیژن و آب واکنش داده و اکسید می‌شود که از این رو باید همیشه در زیر نفت یا روغن نگهداری شود. لازم به ذکر است که این فلز در اثر تماس با آب، هیدروژن قابل اشتعال و هیدروکسید سدیم خورنده تشکیل می‌دهد و حتی خود به خود منفجر می‌شود. همچنین بلع یا تماس آن با رطوبت روی پوست، چشم‌ها یا غشاهای مخاطی می‌تواند باعث سوختگی و آسیب شدید شود.
