هیپوفسفیت سدیم که با نام سدیم فسفینات هم شناخته می‌شود، یک ترکیب شیمیایی مشتق شده از عنصر سدیم و از مواد شیمیایی مهم است که کاربردهای خاص خود را داراست و به خصوص در آبکاری نیکل کاربرد و اهمیت زیادی دارد. در این مقاله قصد داریم شما را بیشتر با این ماده شیمیایی آشنا کنیم و به طور مختصر اما مفید توضیحاتی را خدمت شما ارائه دهیم.
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی
هیپوفسفیت سدیم یا همان سدیم فسفینات با فرمول شیمیایی NaH₂PO₂ به صورت جامد (البته در دمای اتاق) و به شکل پودری سفیدرنگ تا بی‌رنگ و کریستالی و فاقد بو است که کمی حالت خیسی در کریستال‌ها دیده می‌شود و اندازه کریستال‌ها نیز نیم تا یک میلی‌لیتر است. این ماده شیمیایی که در دو فرم تک آبه و بدون آب وجود دارد، به راحتی در آب حل می‌شود و می‌تواند رطوبت را از هوا جذب کند. لازم به ذکر است که نقطه ذوب سدیم فسفینات تک آبه نود درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
تولید هیپوفسفیت سدیم
روش‌های مختلفی برای تهیه و تولید این ماده شیمیایی وجود دارد. برای مثال در یک روش آن را از واکنش کلسیم کربنات، سدیم هیدروکسید، آب و فسفر به دست می‌آورند.
کاربردهای هیپوفسفیت سدیم
این ماده شیمیایی مسلماً به اندازه مواد شیمیایی پرمصرفی مثل سولفات‌های فلزی رایج کاربرد ندارد، اما به هر صورت مصارف خاص خود را دارد که بسیار هم مهم هستند. همان‌طور که در ابتدای مقاله ذکر شد، مهم‌ترین کاربرد این نمک هیپوفسفر اسید در آبکاری نیکل است و از آن یک فیلم پایدار نیکل-فسفر برای پوشش و آبکاری موادی با سطوح ناصاف در زمینه‌هایی مانند اویونیک و میدان نفتی استفاده می‌شود. همچنین قادر است در آبکاری و پوشش مواد فلزی و همچنین مواد پلاستیکی به عنوان یک کاهش‌دهنده عمل کند و یون‌های نیکل داخل محلول را به نیکل فلزی تبدیل کند.
هیپوفسفیت سدیم همچنین در صنایع سرامیک و کاشی، تولید کریولیت مصنوعی، ساخت کریستال‌های تزئینی، مات کاری شیشه‌آلات، ریخته‌گری و متالورژی، تولید فروآلیاژها، در پزشکی برای پر کردن حفره‌های استخوانی و در کل پوکی استخوان (به صورت قرص یا تزریقی)، تولید رنگ و چسب، صنعت خودروسازی، تولید قطعات الکترونیکی، ساخت برخی از مواد شیمیایی، به عنوان بازدارنده شعله، در آزمایشگاه به عنوان کمک فرایند، در صنایع غذایی به عنوان افزودنی غذایی و بسیاری از کارها و صنایع دیگر به کار می‌رود.
نگهداری و انبارش سدیم هیپوفسفیت
همان‌طور که ذکر شد هیپوفسفیت سدیم جاذب رطوبت است و بنابراین باید به دور از آب و رطوبت نگهداری شود. به طور کلی این ماده شیمیایی باید در ظرفی دربسته و در جایی خشک و کاملاً خنک و به دور از مواد شیمیایی ناسازگار مثل مواد اکسیدکننده قرار گیرد.
نکات ایمنی سدیم فسفینات
در صورت تماس سدیم فسفینات با چشم، چشم‌ها را فوراً به مدت پانزده دقیقه با آب فراوان شستشو دهید و هنگام تماس با پوست هم باید ناحیه تماس یافته را با آب فراوان بشویید. همچنین باید از استنشاق گرد و غبار این ماده اجتناب نمود، چون موجب گلو درد، تحریک سیستم تنفسی و سرفه می‌شود. لازم به ذکر است که این ماده شیمیایی اشتعال‌زا نیست، ولی در اثر حرارت، در مدت کوتاهی گاز سمی و خطرناک فسفین تولید می‌کند.
