کربنات سدیم یا سودا اش یکی از معروف‌ترین نمک‌های سدیم و از مهم‌ترین و پرکاربردترین مواد شیمیایی جهان است که در مقیاس صنعتی و گسترده در بسیاری از کشورهای جهان ازجمله کشور خودمان تولید می‌شود و در صنایع مختلفی مثل صنعت تولید مواد شوینده و صنعت شیشه سازی مصرف می‌شود.
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی سودا اش
کربنات سدیم با فرمول شیمیایی Na2CO3 به صورت پودری کریستالی و سفیدرنگ و بدون بو است که در آب انحلال‌پذیر است، اما در اتانول و استون حل نمی‌شود. این ماده شیمیایی خاصیت بازی متوسط دارد و دارای نقطه ذوب 856 درجه سانتی‌گراد برای نوع بدون آب و 100 درجه سانتی‌گراد برای نوع تک آبه می‌باشد. این ماده شیمیایی همچنین دارای نقطه جوش 1600 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
سدیم کربنات سبک و سنگین
سدیم کربنات از نظر چگالی و دانه‌بندی به دو نوع سبک و سنگین تقسیم می‌شود. نوع سنگین چگالی توده‌ای حدود هزار کیلوگرم بر مترمکعب و ذراتی با اندازه ۳۰۰ تا ۵۰۰ میکرون دارد و بیشتر در صنعت شیشه سازی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حالی که چگالی نوع سبک حدود ۵۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب است و اندازه ذرات آن نیز در حدود ۱۰۰ میکرون می‌باشد و بیشتر در صنعت شوینده و صنایع شیمیایی استفاده می‌شود.
تولید کربنات سدیم
سودا اش به صورت معدنی در طبیعت وجود دارد و مثلاً در چند منطقه از آمریکا به شکل سنگ معدنی ترونا استخراج می‌شود و کل نیاز این کشور را تأمین می‌کند. این ماده همچنین در دریاچه‌های قلیایی مثل دریاچهٔ Magadi در کنیا یا حتی در بسیاری از گیاهان شورپسند که در آب‌های شور زیست می‌کنند، یافت می‌شود. به هر صورت سدیم کربنات را می‌توان به صورت مصنوعی و به شکل صنعتی هم تولید کرد و روش‌های مختلفی هم برای این کار وجود دارد که یکی از رایج‌ترین آن‌ها روش Hou است.
در این روش ابتدا سدیم کلرید را در آب حل می‌کنند تا محلول اشباع نمک به دست آید، سپس به وسیله عبور محلول اشباع نمک را از درون دو برج متوالی عبور می‌دهند که در برج اول حباب‌های آمونیاک از پایین برج به سمت بالا آمده و توسط محلول آب‌نمک جذب و حل می‌شود. در برج دوم با تزریق گاز دی‌اکسید کربن، حباب‌های این گاز از محلول آب‌نمک آمونیاکی عبور کرده و سدیم بی‌کربنات یا همان جوش شیرین حاصل می‌شود. درنهایت بی‌کربنات سدیم حاصل، به روش حرارتی در دمای حدود 200 درجه سانتی‌گراد به کربنات سدیم تبدیل می‌شود.
کاربردهای کربنات سدیم
این ماده شیمیایی کاربردهای مهم و زیادی دارد. برای مثال از آن به طور گسترده در تولید شیشه، تولید انواع مختلفی از مواد شیمیایی نظیر سدیم سیلیکات، سدیم تریپل فسفات، سدیم دی کرومات، سدیم آلومینات و سدیم سیانید، کاغذ سازی، تولید صابون و مواد شوینده، در رنگرزی به عنوان عامل استحکام دهنده پیوند بین رنگ و الیاف، ساخت خمیردندان، در صنایع غذایی از سدیم کربنات به عنوان تنظیم‌کننده ph و نگهدارنده، تصفیه روغن‌های گیاهی، در تصفیه آب به منظور خنثی‌سازی اثر اسیدی کلر و افزایش ph، به عنوان عامل ضد رسوب در مخازن بخار، در قالکاری برای ذوب ضایعات الکترونیکی یا خاک و سنگ طلا، در کارگاه‌های آجرپزی به عنوان عامل خمیرکننده، تنظیم ph آب استخرها و بسیاری از کارهای دیگر استفاده می‌شود.
انبارش و نکات ایمنی سودا اش
سدیم کربنات را باید در جایی خشک و خنک و به دور از نور خورشید و مواد شیمیایی ناسازگار نگهداری و انبار کنید. لازم به ذکر است که تماس این ماده شیمیایی با چشم باعث سوزش ، آبریزش و قرمز شدن چشم‌ها و تورم پلک ها می‌شود و تماسش با پوست نیز موجب سوزش، قرمزی و حتی تورم پوست خواهد شد. همچنین بلع آن سوزش و حتی سوختگی در دهان، گلو و معده را به همراه خواهد داشت و استنشاق ذرات آن نیز باعث تحریک سیستم تنفسی و سوزش غشاهای مخاطی می‌شود.
