اسید سیتریک یک اسید آلی ضعیف با فرمول شیمیایی C6H8O7 است که به طور طبیعی در مرکبات به ویژه لیموترش وجود دارد و به آنها طعم ترش می‌بخشد. اسید سیتریک از معروف‌ترین و پرمصرف‌ترین مواد شیمیایی به شمار می‌رود و سالانه بیش از دو میلیون تن از آن در جهان تولید می‌شود و معمولاً به عنوان یک افزودنی در مواد غذایی، مواد شوینده و مکمل غذایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
خصوصیات شیمیایی و فیزیکی
اسید سیتریک یک هیدروکسی اسید (هیدروکسی اسیدها گروهی از اسیدهای کربوکسیلیک هستند که یک گروه عاملی هیدروکسیل به آنها افزوده شده است) است. این ماده پودری و سفیدرنگ می‌تواند در فرم بدون آب یا به عنوان یک مونوهیدرات وجود داشته باشد. شکل بی‌آب آن از آب گرم به دست می‌آید، در حالی که شکل مونوهیدرات زمانی ایجاد می‌گردد که اسید سیتریک از آب سرد کریستال شود. لازم به ذکر است که این ماده شیمیایی دارای نقطه ذوب 153 درجه سانتی‌گراد و نقطه جوش 175 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.
کاربردهای اسید سیتریک
عمده مصرف سیتریک در صنایع غذایی است. طبق آمار مختلف در حدود 60 تا 75 درصد از اسیدسیتریک تولیدی در جهان در صنایع غذایی مصرف می‌شود و باقی‌مانده تولید نیز در صنایع داروسازی، شوینده و … به کار می‌رود. از کاربردهای این ماده شیمیایی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جهت تخمیر سریع شیر برای تولید پنیر
- بخشیدن طعم ترش به نوشیدنی‌های گازدار و آب‌میوه
- افزایش ماندگاری غذاهای فراوری شده مثل مربا و ژله، غذاهای کنسروی، محصولات گوشتی و …
- گازدار کردن نوشیدنی‌ها (وقتی اسید سیتریک با سدیم بی‌کربنات مخلوط شود، گاز کربن دی‌اکسید تولید می‌شود)
- تولید داروهای مختلف
- برای از بین بردن لکه‌ها و زنگ‌زدگی
- از بین بردن آهک موجود در دیگ‌های بخار
- به عنوان تنظیم‌کننده اسیدیته در کرم‌ها، ژل‌ها و محصولات مختلف آرایشی و بهداشتی
- در کشاورزی جهت تنظیم پ هاش خاک
- تولید مواد شوینده مختلف مثل شامپو، نرم‌کننده و …
از دیگرصنایعی که اسید سیتریک در آنها کاربرد دارد، می‌توان به رنگ‌سازی، استخراج نفت، آبکاری، فلزکاری و غیره اشاره کرد.
تولید اسیدسیتریک
یکی از ساده‌ترین و رایج‌ترین روش‌هایی که برای تولید اسید سیتریک به کار می‌رود، استفاده از قارچ آسپرژیلوس نایجر است؛ چراکه در این روش می‌توان با تخمیر مواد اولیه ارزان قیمت و با بازدهی بالا اسید سیتریک تولید کرد. فرایند تولید به این صورت است که قارچ آسپرژیلوس نایجر در محیط کشت PDA به مدت پنج روز در دماي 30 درجه سانتی‌گراد گرمخانه گذاری شده و از آن سوسپانسیون اسپوردار تهیه می‌شود. سپس سوبستراي خشک وزن شده و پ هاش، میزان رطوبت، قند و نیتروژن آن تنظیم می‌گردد . درنهایت و پس از طی چند مرحله دیگر، محیط کشت با آب مقطر یا استون فروشویی شده و فاز مایع و جامد به کمک سانتریفیوژ جداسازی می‌گردد.
نگهداری و انبارش سیتریک اسید
سیتریک اسید را باید در مکانی خشک و خنک، دارای تهویه مناسب و دور از گرد و غبار و شعله نگهداری کرد. این ماده همچنین باید مواد ناسازگار مثل مواد شیمیایی اکسیدکننده دور نگاه داشته باشد؛ چراکه ترکیب آن با برخی مواد شیمیایی مثل استیک اسید و آمونیوم نیترات ممکن است باعث آتش‌سوزی شود.
نکات ایمنی
اسید سیتریک در غلظت بالا می‌تواند باعث تحریک چشم‌ها و حتی پوست شده و باعث سوختگی شیمیایی و ایجاد تاول روی سطح پوست شود. در صورت تماس چشم یا پوست با این اسید باید به سرعت سطح آلوده را با آب ولرم به مدت 20 تا 30 دقیقه شستشو داد. به طور کلی توصیه می‌شود که هنگام استفاده از این ماده شیمیایی از دستکش، عینک ایمنی و ماسک استفاده کرد.
