وقتی صحبت از بازیافت میشود، ذهن ما به سمت موادی مثل پلاستیک‌ها و فلزات می‌رود، اما باید بدانیم که پارچه هم بازیافت میشوند. تقریباً تمام پارچه‌ها قابل بازیافت هستند و به طور مثال پارچههای کتانی، پشمی، پارچههای تهیه‌شده از کنف هندی، اسفنج‌های پلی اورتان، پارچههای پلی‌استری، پارچههای نایلونی و پارچههای تهیه‌شده از الیاف مصنوعی همگی می‌توانند بازیافت شوند.
روش‌های بازیافت پارچه
پارچه‌ها به دو روش شیمیایی و مکانیکی بازیافت میشوند. البته اگر روش استفاده مجدد را فاکتور بگیریم. منظور از استفاده مجدد، استفاده افراد دیگر از لباس‌های دست دوم یا کهنه یا تبدیل آن‌ها به محصولاتی مثل رومبلی، تخته فیبر، تشک، سربند، مچ‌بند، لایی لباس، دستمال نظافت و… است. لازم به ذکر است که روش چهارمی هم وجود دارد که در این روش لباس‌ها و پارچه‌هایی که قابل استفاده یا بازیافت نیستند، جهت تولید برق در نیروگاه‌ها سوزانده میشوند؛ تقریباً ۳ میلیون تن از لباس‌ها و پارچههای دورریخته‌شده به این شکل بازیافت میشوند.
بازیافت پارچه به روش مکانیکی
در روش مکانیکی که نسبت به روش شیمیایی بسیار بیشتر رایج است، برخی پارچه‌ها مثل پارچههای کتان ابتدا از سایر پارچه‌ها جدا میشوند و جهت جلوگیری از رنگ گرفتن، براساس رنگ دسته‌بندی میشوند. در مرحله بعد پارچه‌ها پس از تبدیل شدن به نخ، باز و از یکدیگر جدا میشوند و درنهایت دوباره با فرایندی شیمیایی در کنار هم قرار می‌‌‌گیرند تا بتوان از آن‌ها استفاده کرد؛ در صنعت نساجی به این کار کاردینگ گفته میشوند. پس از کاردینگ، نخ‌های بازیافت‌شده با نخ‌های کتان جدید در هم تنیده میشوند (ریسیده میشوند)؛ زیرا نخ‌های بازیافت‌شده نسبت به نخ‌های نو طول و کیفیت کمتری دارند.
روش شیمیایی
روش شیمیایی معمولاً برای بازیافت نخ‌های ترکیبی مثل نخ‌های پلی‌استر و تجزیه‌ی این نخ‌ها استفاده میشوند. در این روش ابتدا پارچه‌ها با مواد شیمیایی، به مونومر (مواد تشکیل‌شده از مولکول‌های واحد که با پیوستن به یکدیگر پلیمر را تشکیل می‌دهند) تبدیل میشوند. در این فرایند که نوعی تجزیه وابسپارش است، ناخالصی‌های پارچه مثل رنگ‌ها و سایر مواد ترکیب‌شده با نخ‌ها جدا میشود. در مرحله بعدی نخ‌ها با فرایند پلیمراسیون با یکدیگر ترکیب و آماده‌ی تولید لباس میشوند. نخ‌های تولید‌شده با روش شیمیایی درمقایسه با نخ‌های تهیه‌شده به روش مکانیکی، کیفیت بسیار بالاتری دارند و مشابه نخ‌های جدید تولید‌شده از مواد خام هستند؛ بنابراین در روش شیمیایی برخلاف روش مکانیکی هیچ نیازی به ترکیب نخ‌های بازیافتی با نخ‌های نو نیست. لازم به ذکر است که برای تولید نخ‌های پلیمری و سلولزی از روش‌های شیمیایی متفاوتی استفاده میشود؛ اما در کل ساختار‌های تمام این روش‌ها یکسان می‌باشد.
مزایا و معایب زیست‌محیطی
بازیافت پارچه مزایا و معایب زیست‌محیطی خود را دارد. به طور مثال برخی از لباس‌های دورانداخته‌‌شده دربردارنده مواد شیمیایی خطرناک و سفید‌کننده‌ها هستند و بارش باران می‌تواند باعث نفوذ این مواد به خاک و آلودگی آن میشود. از طرف دیگر الیاف مصنوعی سریعاً در محیط تجزیه نمی‌شوند و تجزیه‌ی لباس‌های پشمی نیز باعث رهاسازی گاز متان در جو میشود. بنابراین یکی از مزایای مهم بازیافت پارچه حفظ محیط زیست می‌باشد. همچنین به دلیل اینکه پارچههای بازیافتی دیگر نیازی به رنگ‌کردن ندارند و مواد شیمیایی مورداستفاده برای بازیافت آن‌ها کمتر از مواد لازم برای تولید لباس از مواد خام اولیه است، باعث کاهش مصرف انرژی و مواد اولیه میشود. البته این صنعت خالی از ایراد نیست و مثلاً در هنگام بازیافت نخ‌های پلی‌استر ذرات پلاستیکی ریزی تولید میشود که نفوذ آن‌ها به خاک و آب می‌تواند مشکلات زیست‌محیطی زیادی را ایجاد کند.
بهره‌گیری از فناوری در بازیافت پارچه
در این صنعت از فناوری هم بهره برده میشود که در ادامه چند نمونه از آن را می‌آوریم.
تولید اعضای مصنوعی بدن با پارچه لباس‌های جین
پژوهشگران استرالیایی موفق شده‌اند با حل‌کردن پارچه‌ی جین در یک مایع دوستدار محیط‌زیست، ماده خاصی به دست آورند که می‌توان از آن برای تولید غضروف، مفصل و زانوی مصنوعی استفاده کرد. درضمن می‌توان از این ماده به عنوان غشای جداکننده در باتری‌ها یا غشاهای فیلترکننده در دستگاه‌های تصفیه‌ی آب نیز استفاده کرد.
طراحی سیستم هوشمند برای شناسایی جنس نخ لباس‌ها
اطلاع از جنس نخ‌های لباس‌ها برای بازیافت و جداسازی آن‌ها از یکدیگر، بسیار مهم و ضروری است. به تازگی شرکت EON (شرکتی فعال در زمینه مد)، سیستمی هوشمند برای ارائه‌ی اطلاعات مربوط به جنس و بافت لباس طراحی کرده است. برای بهره‌مندی از این سیستم می‌توان از بارکدهای QR یا برچسب‌های NFC استفاده کرد و با اسکن آن‌ها، از جنس پارچه و الیاف لباس مطلع شد.
تبدیل پارچههای کتانی و پلی‌استر به مواد خام اولیه
پژوهشگران استرالیایی با طراحی فناوری جدید موفق شده‌اند ۹۸ درصد از پارچههای کتانی و پلی‌استر را به مواد خام اولیه تشکیل‌دهنده‌ی آن‌ها یعنی سلولز و پلی‌اتیلن ترفتالات تبدیل کنند که در صنایع مختلف قابل‌استفاده است. این پژوهشگران تخمین زده‌اند فناوری جدید آن‌ها می‌تواند ۵۰ درصد انرژی موردنیاز برای تولید مواد خام اولیه را کاهش دهد.
