پرلیت یا پرلایت (Pearlite) یک نوع سنگ آتش‌فشانی از نوع سیلیکات است که در محیط آبی یا مرطوب تشکیل می‌شود. پرلیت دارای بافت شیشه‌ای است و به سبب همراه داشتن آب (در حدود ۲ تا ۵ درصد)، اشکال کروی در آن ایجاد شده است. همچنین در صورت حرارت دیدن به مقدار کافی، بین ۴ تا ۳۰ برابر حجم اولیه خود منبسط می‌شود و ساختارش تبدیل به ساختاری متخلخل با سلول‌های بسته‌شده می‌گردد و حجم دانه‌های آن به شدت افزایش یافته و رنگ آن از سیاه یا خاکستری تیره به سفید تغییر می‌کند. پرلیت منبسط از نظر شیمیایی خنثی و پس از تولید کاملاً خشک می‌باشد و در صنایع مختلف ازجمله کشاورزی، ساختمان‌سازی و صنایع نسوز و عایق‌کاری به کار می‌رود.
ویژگی‌های پرلیت
پرلیت از اکسید فلزات سیلیسیوم، آلومینیوم، سدیم، کلسیم، پتاسیم، منگنز و آهن تشکیل شده که البته اکسید سیلیسیوم بیش‌ترین درصد را بین سایر مواد تشکیل‌دهنده دارا است. رنگی سفید و شکلی شبیه به ذرت بوداده دارد و PH آن بین 2.6 الی 7 است. این ماده معدنی وزنی بسیار سبک دارد و ضمن عایق بودن در برابر حرارت و صدا، در برابر مواد شیمیایی پایدار و در مقابل دمای بالای و آتش بسیار مقاوم است.
وزن سبک پرلیت
همان‌طور که گفته شد، این ماده معدنی وزن بسیار سبکی دارد. سنگ پرلیت خام دارای چگالی حدود ۱۲۰۰ کیلوگرم در مترمکعب است که پس از انبساط، چگالی آن حدوداً کمتر از یک‌دهم می‌شود؛ یعنی حدود سی تا چهارصد کیلوگرم در مترمکعب. به طور میانگین در اکثر موارد چگالی این ماده حدود ۱۵۰-۱۰۰ کیلوگرم در مترمکعب می‌باشد.
روش تولید پرلیت منبسط
برای تولید پرلیت منبسط، ابتدا پرلیت خام در حدود ۴۰۰ الی ۵۰۰ درجه سلسیوس پیش گرم شده و سپس وارد کوره اصلی می‌شود. در کوره اصلی در دمای حدود ۷۰۰ الی ۱۳۵۰ درجه سلسیوس، حرارت داده می‌شود. علت افزایش حجم به خاطر وجود آب در ساختمان پرلیت می‌باشد که خود این باعث نرم شدن و انبساط این ماده می‌شود. بر اثر تبخیر آب، هزاران حباب شیشه‌ای نازک در هر ذره تشکیل شده و درواقع سبکی و خواص استثنایی که پرلایت پیدا می‌کند به دلیل ایجاد شدن همین حباب‌ها و حفره‌ها می‌باشد. پس از فرآیند تولید، محصول نهایی وارد سیکلون شده و در آنجا خنک و همچنین دانه‌بندی می‌گردد. گرد و خاک تولیدی نیز در انتهای خط تولید گرفته می‌شود.
کاربردها و مصارف پرلیت (خام یا منبسط)
این ماده معدنی به دلیل ویژگی‌های خاص خود دارای کاربردهای مختلفی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- در ریخته گری و متالورژی برای عایق‌کاری سطح مذاب فلز در ملاقه‌ها و قالب‌های ریخته گری یا ساخت و عایق‌کاری کوره‌ها
- در صنایع غذایی در شفاف‌سازی کنسانتره آب‌میوه ، تولید روغن‌های گیاهی و نوشابه‌های مختلف
- به عنوان فیلتر مواد شیمیایی و دارویی (به دلیل اینکه تغییری در مزه، بو و رنگ ایجاد نمی‌کند)
- در کشاورزی و کشت هیدروپونیک
- در پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی برای ایزولاسیون بدنه تانک‌ها
- به عنوان پرکننده در صنایع کاغذسازی، پلاستیک‌سازی و کاشی و سرامیک‌سازی
- جهت تولید بتن و بلوک‌های سبک ساختمانی
- به عنوان یک ماده ساینده در پولیش‌ها، پاک‌کننده‌ها، خمیردندان و صابون‌ها
کاربردهای پرلایت در کشاورزی
پرلیت منبسط در کشاورزی، کشت هیدروپونیک و گلخانه داری کاربردهای فراوانی دارد. استفاده از این ماده باعث نفوذ و پخش یکسان آب در خاک، نگهداری آب و غذای گیاه و تأمین اکسیژن کافی برای ریشه، اصلاح و بهبود سیستم هوادهی و آب دهی خاک، عدم ایجاد تغییر ناگهانی در دمای خاک و جلوگیری از شوک حرارتی خاک و کاهش ترک‌خوردگی در خاک می‌شود. نحوه استفاده از آن در خاک گلدان به این صورت است که بسته به نوع گیاه بین 5 تا 35 درصد از آن را به خاک گلدان اضافه می‌کنند. در کشاورزی نیز ابتدا خاک دست‌نخورده را با تراکتور یا بیل زدن یا چنگک زدن تا عمق 15 الی 30 سانتیمتر شخم می‌زنند. سپس پرلایت را به ضخامت حدود 5 سانتیمتر روی زمین پخش می‌کنند. در باغداری هم خاک باغ را با 10 تا 20 درصد پرلیت مخلوط می‌کنند.
منابع پرلایت در ایران
معادن بزرگی از پرلیت در شمال غربی کشور کشف گردیده است و به طور مثال میزان ذخیره یکی از این معادن در حدود ۵۰ میلیون تن تخمین زده شده است. همچنین ذخایر باارزشی در خراسان و دیگر نقاط ایران ازجمله استان سیستان و بلوچستان و شهرهای نائین و کاشان کشف شده است.
