گوگرد (سولفور)

گوگرد یا سولفور (Sulphur) یکی از مهم‌ترین عناصر شیمیایی و یک نافلز سبک، بدبو و زردرنگ است که از گذشته تا به امروز همیشه کاربردهای مهم و زیادی در زندگی ما انسان‌ها داشته است. در این مطلب قصد داریم به این عنصر مهم بپردازیم.

خصوصیات فیزیکی و شیمیایی

گوگرد یا همان سولفور با نماد شیمیایی S و عدد اتمی ۱۶ در جدول تناوبی در سمت چپ کلر، زیر اکسیژن و بالای سلنیوم جای گرفته ‌است. این نافلز سبک و نرم، بویی بد مشابه با بوی تخم‌مرغ فاسد و رنگ زرد کم‌رنگ دارد و در آب حل نمی‌شود، ولی در کربن دی سولفید حل می‌شود. این عنصر از واکنش‌پذیرترین عناصر به شمار می‌رود و با تمام فلزات به جز طلا و پلاتین واکنش می‌دهد و سولفیدها را تشکیل می‌دهد و ترکیباتی نیز با چندین عنصر غیرفلزی تشکیل می‌دهد. لازم به ذکر است که نقطه ذوب و جوش گوگرد به ترتیب 115.21 و 444.6 درجه سانتی‌گراد است و به سادگی نیز تصعید می‌شود.

منابع استخراج گوگرد

عنصر گوگرد در طبیعت به صورت طبیعی و خالص، یا به صورت ترکیبات سولفید و سولفات همراه با دیگر عناصر فلزی و نافلزی یافت می‌شود. به طور طبیعی این ماده را می‌توان در نزدیکی آتش‌فشان‌ها و بسیاری از مواد معدنی مثل پیریت، سولفید سرب، سولفید روی، گچ، نمک‌های اپسوم، کالکوپیریت، بورنیت، پنلاندیت، میلریت، سولفات باریم، مولیبدنیت و سولفید آهن یافت. اما باید گفت که منبع اصلی استخراج گوگرد سولفید هیدروژن نفت و گاز طبیعی است. درواقع این عنصر را به طور گسترده از فرایندهای مختلف تصفیه جهت حذف گوگرد از گازهای طبیعی، نفت زغال سنگ، شیل نفتی و ماسه‌های قیری استخراج می‌کنند. لازم به ذکر است که کشور کانادا تولیدکننده اصلی این عنصر می‌باشد و در کشور ما نیز هرساله مقادیر زیادی از این عنصر مهم تولید و به بعد از تامین نیاز داخل به کشورهای خارجی صادر می‌شود.

کانسارهای گوگرد

کانسارهای آزاد: در این گونه کانسارها گوگرد به صورت طبیعی یافت شده و براساس خاستگاه آنها، خود به چهار گروه کانسارهایی با خاستگاه زیستی، کانسارهایی با خاستگاه آتشفشانی، کانسارهایی با خاستگاه اکسیداسیون و احیا و کانسارهایی با خاستگاه گرمابی تقسیم می‌شوند.

کانسارهای سولفیدی: که به کانسارهای سولفورهای آهن و کانسارهای سولفورهای فلزی غیر آهنی تقسیم می شود.

کانسارهای سولفاتی: این نوع کانسار از بزرگ‌ترین منابع گوگرد به‌شمار می‌رود که گوگرد در آنها همراه با مواد معدنی مانند گچ، سولفات باریم و انیدریت می باشد.

معادن و کانسارهای گوگرد در ایران

بیشتر کانسارهای گوگرد ایران به صورت ترکیب با گازهای ترش و منابع نفتی می باشد. به طور کلی در ایران حدود پنجاه معدن و کانسار گوگرد در ایران فعال است که از آنها می توان به به کانسار بستانه در غرب بندر لنگه با ذخیره پانصد هزار تن، کانسار خمیر در شمال غرب بندر خمیر با ذخیره چهارصد هزار تن، کانسار دلازیان در جنوب شرق سمنان با ذخیره پنج میلیون تن و کانسار غرب بندرعباس با ذخیره صد و بیست هزار تن اشاره کرد.

کاربردهای گوگرد

گوگرد مصارف زیاد و مهمی دارد. به عنوان مثال از آن برای تولید کودهای شیمیایی و فسفاتیک، ساخت کبریت و وسایل آتش‌بازی، تولید باروت و مواد منفجره، برای جوشکاری لاستیک، به عنوان عایق الکتریکی، در راه‌سازی برای تولید آسفالت و ساخت بتن، تولید خمیر کاغذ، سفید کردن پارچه، تولید برخی از داروها مثل سولفانامیدهای آنتی‌باکتریال،ساخت محصولات آرایشی و بهداشتی مثل کرم‌ها و صابون‌های ضد آکنه، برای خشک کردن و نگهداری از محصولات کشاورزی همچون هلو، زردآلو و کشمش، به عنوان نگهدارنده در تولید شکر، جهت تولید و ساخت باتری‌های لیتیوم سولفور، ساخت الیاف مصنوعی، تولید برخی از مواد شیمیایی که مهم‌ترین آن‌ها اسید سولفوریک است و خود کاربردهای مهم و فراوانی دارد و بسیاری از کارها و صنایع دیگر استفاده می‌کنند.

کاربرد در کشاورزی

گوگرد در کشاورزی کاربردهای مهم و زیادی دارد و به طور مثال از آن جهت کاهش PH خاک،استریل و اصلاح خاک و یا از بین بردن قارچ‌ها و آفت‌ها به ویژه آفت هایی مثل کنه و مایت استفاده می شود. این ماده مثل فسفر در بخش‌های مختلف گیاه به چشم می‌خورد و در رشد آن بسیار موثر است (این عنصر در سنتز آمینو اسیدهایی مثل سیستئین و متیونین، کلروفیل و به طورکلی پروتئین‌ها و همچنین ویتامین‌ها شرکت دارد و نقش مهمی در فرآیند فتوسنتز و افزایش مقاومت گیاه ایفا می کند). کشاورزان همچنین با افزودن گوگرد به کود‌های شیمیایی، مانع هدر رفتن مواد مغذی آن هنگام آبیاری می‌شوند.

نگهداری و انبارش گوگرد

گوگرد را با در ظروف و مخازنی مناسب و در جایی خشک، دارای تهویه مناسب و عاری از رطوبت و آب و به دور از حرارت، شعله، گرما و عوامل و مواد شیمیایی ناسازگار نگهداری و انبارش کرد.

نکات و اصول ایمنی سولفور

گوگرد یا همان سولفور به شکل عنصری خود سمی نیست ولی مثل خیلی از عناصر و مواد شیمیایی دیگر خطراتی را به همراه دارد. زمانی که گوگرد در معرض هوا شروع به سوختن کند، گاز دی اکسید گوگرد تولید می‌کنند که گازی سمی و خطرناک است و در حضور آب نیز، سولفوروس اسید و سولفیت تولید می‌کند که این اسیدها قادرند به ریه‌ها، چشم‌ها و سایر بافت‌های بدن آسیب برسانند. تماس مداوم پوست با گوگرد، سبب تحریک پوست می‌شود و استنشاق ذرات و گرد و غبار آن نیز می‌تواند موجب سوزش و تحریک سیستم تنفسی و سرخ شدن و درد چشم شود.