ری گیری و کوپلاسیون، یک روش مناسب و آزمایشگاهی برای تعیین دقیق خلوص طلا و عیارسنجی آن به شمار می رود که توسط بسیاری از زرگران، طلا فروشان، جواهرسازان و حتی معدن کاران و شرکت های صنعتی استفاده می شود. یکی از ویژگی های بسیار مهم روش ری گیری و کوپلاسیون این است که نمونه می تواند به صورت آلیاژ، یک تکه فلزی، پودر یا حتی پسماند یا خاک معدنی باشد، هرچند معمولا شمش طلا و به طور کلی طلای آبشده را ریگیری می کنند که در این صورت تکه ای از آن را با قیچی می برند و یا برای نمونه برداری دقیق توسط مته طلای آب شده (بیشتر شمش) سوراخ کاری شده و از چند قسمت آن براده به عنوان نمونه برداشته می شود. 


آماده سازی و ذوب اولیه نمونه جهت ری گیری و کوپلاسیون طلا

برای عیارسنجی طلا با روش ری گیری و کوپلاسیون، قبل از هر چیز باید آن را وزن کرد. بدین منظور نمونه را با ترازوی دقیق چهار صفر وزن میکنند، سپس آن را برای ذوب و انجام مرحله اصلی ری گیری آماده سازی می کنند و مثلا در صورت نیاز نمونه را آسیاب و پودر می کنند. سپس نمونه با اکسید سرب یا همان لیتارژ و نیز فلاکس و گاه مقدار مشخصی نقره مخلوط می گردد و در بوته ذوب ریخته می شود. بعد از آن بوته در کوره قرار داده می شود و طلا با فلاکس ها و اکسید سرب ذوب می گردد. در فرآیند ذوب، اکسید سرب به فلز سرب کاهش می یابد و با طلا آلیاژ می شود. در پایان مذاب حاصل سرد می گردد تا یک شمش کوچک سربی که در آن طلا وجود دارد به دست آید.

طلا

فلاکس های مورد استفاده در فرآیند ذوب نمونه

فلاکس هایی که برای ذوب نمونه استفاده می شود، غیر از اکسید سرب، معمولا بوراکس و سدیم کربنات می باشند و نقش کمک ذوب را ایفا می کنند. اما بسته به شرایط، از مواد دیگری نظیر پتاسیم کربنات، پتاسیم نیترات، آرد و حتی شکر نیز استفاده می شود. از آرد، شکر یا ذغال می توان در مرحله ابتدایی ری گیری، برای تبدیل اکسید سرب به سرب استفاده کرد.

چند نکته در مورد سرباره های حاصل از ذوب نمونه

  • رنگ زرد در سرباره، نسان از وجود سرب، رنگ سبز، نشان از وجود مس، رنگ قرمز نشانه وجود آهن و رنگ آبی در سرباره نشانه وجود کبالت می باشد.
  • سرباره باید به گونه ای باشد که از دکمه یا شمش سربی راحت جدا شود.
  • سرباره باید از دکمه یا شمش سربی به طور کامل جدا شود و نمونه کاملا پاکسازی گردد.

کوپلاسیون دکمه یا شمش سربی

ری گیری طلا و کوپلاسیون

در این مرحله، سرباره را از دکمه یا شمش سربی جدا می کنند و آن را در بوته ای مخصوص به نام بوته کوپل قرار می دهند. سپس بوته کوپل را در کوره و در شرایط اکسید کننده حرارت می دهند تا سرب اکسید شود و جذب بوته کوپل گردد. البته بعضی از فلزات پایه دیگر نیز در این شرایط اکسید شده و جذب بوته می شوند. معمولا 75 تا 80 درصد سرب جذب بوته کوپل می شود و مابقی بخار می گردد و به همین خاطر است که فرآیند کوپلاسیون بسیار خطرناک است و نیاز به تجهیزات ایمنی مثل هود دارد. لازم به ذکر است که این فرایند به طور معمول حدود بیست دقیقه طول می کشد. 

بوته کوپلاسیون

بوته کوپلاسیون یا بوته کوپل، معمولا از خاک نسوز مثل خاک کائولن، خاکستر و پودر استخوان ساخته می شود و این قابلیت را دارد که اکسید سرب و برخی از اکسید های فلزی را درون خود جذب کند و از این طریق باعث جداسازی فلزات گرانبها مثل طلا، نقره و فلزات گروه پلاتین از فلزات پایه شود. بوته کوپل را می توان با مقداری خاکستر استخوان، خاک نسوز، سیمان نسوز و مقداری اکسید منیزیم ساخت و یا این که به صورت آماده از بازار تهیه کرد.

نکاتی که باید در مورد بوته های کوپل بدانید

  • بوته های کوپلاسیون باید از موادی ساخته شوند که در برابر فلاکس ها مقاومت داشته باشند و فلاکس ها نتوانند بوته را تخریب کنند. همچنین این بوته ها باید ضمن پربازده بودن، از موادی ساخته شوند که قیمت تمام شده آنها بالا نرود و هزینه عیارسنجی را زیاد نکنند.
  • در فرآیند کوپلاسیون (ری گیری) باید دقت نمود که شوک حرارتی به بوته های کوپل وارد نشود. در غیر این صورت بوته ترک برمی دارد و یا شکسته خواهد شد.
  • بوته های کوپلاسیون باید عاری از هر گونه سولفید باشند. همچنین بوته ها باید اکسید سرب را به خوبی جذب خود کنند.
  • همان طور که اشاره شد در فرآیند کوپلاسیون، اکسید سرب جذب بوته کوپل می شود تا از فلزات گرانبها جداسازی گردد. در این مورد باید توجه داشت که وزن سرب جذب شده نباید از 30 گرم بیشتر شود.
بوته کوپل یا بوته کوپلاسیون

اسیدکاری نمونه کوپلاسیون شده با اسید نیتریک

در پایان فرآیند ری گیری، نمونه که حال از سرب و برخی از فلزات پایه جداسازی شده است ، ابتدا با اسید نیتریک اسید کاری می شود تا فلزات پایه باقی مانده نظیر مس و نیکل و … و همچنین نقره در اسید حل شوند. سپس ذرات باقی مانده ذوب شده و با ترازوی دقیق وزن می شوند و پس از مقایسه با وزن نمونه اولیه که در مرحله اول اندازه گیری شد، خلوص طلا را به دست می آورند.

جداسازی طلا از نقره

نکته ای که برای جداسازی طلا از نقره باید به آن توجه نمود این است که اگر نسبت نقره به طلا کمتر از دو برابر باشد، جداسازی طلا از نقره بسیار سخت می شود و اگر نسبت نقره به طلا بیشتر از 3 برابر باشد، جداسازی طلا بهتر و راحت تر صورت می گیرد. از این رو برای حل این مشکل باید از تکنیک کورتاسیون استفاده کرد و سپس با استفاده از اسید نیتریک نقره را از طلا جداسازی کرد.

انگ طلا – هدف نهایی ری گیری و کوپلاسیون طلا؟

پس از این که خلوص طلا مشخص شد، آزمایشگاه ری گیری، کدی را روی طلا حک می کند که به انگ طلا معروف است. با استفاده از این کد می توان از عیار طلا مطلع گردید. در پایان آزمایشگاه ری گیری عیار و خلوص دقیق طلا را طی یک رسید به مشتری تحویل می دهد و شماره رسید را روی طلای آب شده یا شمش ( در صورتی که نمونه از طلای آب شده یا شمش باشد ) انگ می زند. در واقع انگ طلای آب شده همان شماره رسید آزمایشگاه ری گیری است که با تماس از طریق تلفن و خواندن شماره رسید می توان عیار طلای آب شده را فهمید.

بد نیست بدانید که اگر طلایی در کار‌گاه‌های ذوب، از نوع آب شده باشد، مرکز ری‌گیری فقط عیار‌سنجی می‌کند و انگ نمی‌زند. درصورتی که بخواهد انگ بزند دوباره مراحل ذوب را خود انجام داده و تبدیل به شمش و طلای آب شده می کند و بعد ری‌گیری کرده و انگ می‌زنند.

چند نکته در مورد فرآیند ری گیری و کوپلاسیون

فرآیند کوپلاسیون
  • فرآیند کوپلاسیون (ری گیری) در کل یک فرآیند ساده است اما به این معنی نیست که نیاز به دقت، مهارت و تجربه ندارد.
  • کسانی که می خواهند طلای خود را ری گیری کنند، حتما باید به آزمایشگاه های دارای مجوز و معتبری مراجعه کنند که از روش های استاندارد نظیر کوپلاسیون استفاده می کنند. در غیر این صورت امکان این که عیار طلا غلط محاسبه و اعلام شود زیاد خواهد بود.
  • در فرآیند ذوب نمونه باید مذاب چند بار هم زده شود تا یک مذاب یک دست و کاملا مخلوط شده به دست آید. همچنین بهتر است برای ذوب از چند قسمت مختلف طلا نمونه برداری شود تا عیار طلا درست و دقیق محاسبه گردد.
  • کوره های کوپلاسیون باید دمای مورد نیاز را نه کم و نه زیاد تامین کنند و باید دارای سیستم تهویه قوی جهت تهویه بخارات و دودهای حاوی سرب باشند.
  • از آنجایی که جذب چند گرم سرب توسط بدن می تواند باعث وارد شدن صدمات شدیدی به سلامتی و یا حتی مرگ شود باید علاوه بر سیستم تصفیه دود کوره، از ماسک تنفسی نیز استفاده کرد.
  • طلاهای دست دوم و کهنه که توسط طلافروشان خریداری می شود، عیار نامشخصی و غیردقیقی دارند. به همین دلیل آنها این طلاها را ذوب کرده و به صورت شمش تحویل آزمایشگاه‌های ری گیری که زیر نظر اتحادیه هستند، جهت ری گیری و عیارسنجی دقیق و انگ خوردن می فرستند.



مطالب مرتبط: