زیرکن که به نام های زرگون یا زرقون هم شناخته می شود، یکی از سنگ های قیمتی است که شباهت زیادی هم به سنگ الماس دارد. این سنگ به دلیل رنگ و زیبایی که دارد از جایگاه بسیار مهمی در صنعت جواهرسازی برخوردار است.
خواص شیمیایی و فیزیکی
سنگ زیرکن بیشتر از اکسید و سیلیکات زیرکونیوم و اکسید سیلیسیم تشکیل شده است. سختی این سنگ در مقیاس موهس هفت و نیم است که برای یک سنگ قیمتی، سختی بسیار مناسبی محسوب می‌شود. زیرکن در برابر حرارت و مواد شیمیایی مقاومت بالایی دارد و به سختی در اسیدهایی همچون هیدروفلوئوریک اسید، اسید سولفوریک و جوهرنمک حل می‌شود. لازم به ذکر است که این گوهرسنگ خاصیت مغناطیسی ندارد.
رنگ سنگ قیمتی زیرکن
سنگ قیمتی زیرکن به صورت کدر تا شفاف و در رنگ‌های گوناگونی شامل زرد، قرمز، قهوه‌ای مایل به قرمز، سبز، آبی، خاکستری، قهوه‌ای روشن، صورتی، بنفش و بی‌رنگ وجود دارد. محبوبیت نوع بی‌رنگ از سایر رنگ‌ها بیشتر است، چراکه این نوع از زیرکن بسیار شبیه به الماس است. البته زیرکن آبی هم طرفداران زیادی دارد و نوع سبزرنگ آن هم بسیار کمیاب است و بیشتر مورد توجه کلکسیونرهای سنگ‌های قیمتی قرار می‌گیرد.
تغییر رنگ زیرکن با بهینه‌سازی حرارتی
بعضی از سنگ‌های زیرکن با استفاده از حرارت تغییر رنگ داده می‌شوند. برای مثال بعضی از زیرکن های قهوه‌ای‌رنگ در معرض دمای هشتصد تا هزار درجه سانتی‌گراد قرار می‌گیرند تا به آبی یا حتی بی‌رنگ تغییر رنگ دهند.
استخراج سنگ زیرکن
سنگ زیرکن برای اولین بار در آمریکا و در سال 1789 میلادی کشف شد. این سنگ قیمتی بیشتر در رسوبات آبرفتی و رودخانه ای یافت می شود، منشأ تشکیلش ماگمایی – دگرگونی – پگماتیتی – رسوبی – آبرفتی است و بیشتر در کشورهای سریلانکا (در ماسه‌های رودخانه‌ای ماتورا)، آلمان، آفریقای جنوبی، کامبوج، تایلند، برمه، روسیه (در رشته‌کوه‌های اورال)، نروژ، فرانسه، آمریکا، استرالیا، ماداگاسکار و کانادا یافت می‌شود.
در حال حاضر استرالیا و آفریقای جنوبی بزرگ‌ترین استخراج‌کنندگان زیرکن معدنی به شمار می‌آیند. شاید برایتان جالب باشد که بدانید در برخی از آپلیت‌هایی که توده گرافیتی الوند همدان را در دره عباس قطع می‌کنند، بلورهای سبز زیرکن را با چشم غیر مسلح می‌توان تشخیص داد.
شناسایی زیرکن
زیرکن را با خط ساییدگی سفیدی که از خود بر جای می گذارد و همچنین از روی انکسار دوگانه اش می توان تشخیص داد، چراکه وقتی از بالا به این سنگ که روی میز قرار دارد نگاه کنید، تاثیر دوتایی شدن لبه هایش را به سادگی خواهید دید.
کاربرد زیرکن
از زیرکن برای تولید اکسید زیرکونیوم که ماده ای دیرگداز است، استفاده می شود. نوع قیمتی آن هم در جواهرسازی کاربرد و نقش مهمی دارد. این کاربرد و نقش به گونه ای است که بعضی از انواع باکیفیت این سنگ به شکل برلیان تراش می خورد و به عنوان الماس، زمرد و یاقوت جا زده می شود.
کاربرد در جواهرسازی
زیرکن معمولاً به شکل‌های مختلفی نظیر بیضی، دایره، گلابی، زمرد و چندوجهی برش و تراش می‌خورد و در جواهرات به کار می‌رود. این گوهرسنگ به واسطه پراکندگی نور و ضریب شکست بالا، درخشش بالایی دارد و به همین خاطر در جواهرسازی آن را تراش برلیان می‌دهند و با نام برلیان ماتارا به مشتریان عرضه می‌کنند. گاهی نیز زیرکن های قرمز یا سبزرنگ را تراش مخصوص می‌دهند و آن‌ها را به جای یاقوت و زمرد می‌فروشند.
تمیز کردن و نگهداری
با اینکه سنگ قیمتی زیرکن سختی بالایی دارد، ولی بسیار ترد و شکننده است، به طوری که به راحتی ترک برمی‌دارد یا می‌شکند. بنابراین باید مواظب بود که این گوهرسنگ زیبا و باارزش ضربه نخورد و از وسایل تیز و برنده و سایر جواهرات و سنگ‌های قیمتی نیز دور نگه داشته شود. همچنین آن را باید با آب ولرم و صابون ملایم شست و از شستن آن با دستگاه اولتراسونیک یا بخارشور خودداری کرد.
لازم به ذکر است که برخی از زیرکن‌هایی که به وسیله گرما بهینه‌سازی شده‌اند، اگر در معرض نور مستقیم خوشید یا نور فرابنفش قرار گیرند، ممکن است به رنگ اولیه خود که معمولاً قهوه‌ای روشن است، تغییر رنگ دهند.
