سنگ محک و نحوه محک زدن و تعیین عیار طلا

محک زدن طلا و تعیین عیار طلا با استفاده از سنگ محک، روشی بسیار قدیمی و البته ارزان قیمت است که تا به امروز کاربرد خود را حفظ کرده است. این روش بیشتر توسط طلا فروش ها و جواهرسازها استفاده می شود و به شرط این که با دقت و درست انجام شود، روشی مطمئن برای تعیین عیار طلا به حساب می آید. لازم به ذکر است که عیار طلاهای توپری مانند النگوهای مفتولی، طلای آبشده یا شمش‌های طلا را نمی‌توان به درستی با سنگ محک تشخیص داد و برای عیارسنجی این موارد انجام ریگیری توصیه می شود.

دقت روش سنگ محک برای عیارسنجی طلا

امروزه روش سنگ محک از نظر اتحادیه طلا فروشان یک روش منسوخ شده محسوب می شود. زیرا این روش برای تعیین دقیق خلوص طلا مناسب نیست و از سنگ محک بیشتر به منظور تشخیص طلای اصل از بدل در طلا فروشی ها استفاده می‌شود.؛ بنابراین اگر نیاز دارید که عیار طلا را به طور دقیق مشخص کنید، باید از روش های دیگری مثل روش ری گیری یا xrf استفاده کنید.

عیارهای طلا

طلای خالص (24 عیار) به دلیل نرم و شکننده بودن، کاربردی در ساخت جواهرات ندارد. بنابراین طلا با فلزاتی نظیر مس، روی و نقره آلیاژ می شود تا بتوان از آن برای ساخت جواهرات استفاده کرد. این آلیاژهای نهایی هر کدام دارای درصد معینی از طلا و فلزات پایه هستند و با عیارهای مختلفی مثل 22 یا 18 عیار از هم تفکیک می گردند.

سنگ محک طلا چیست؟

سنگ محک، ابزاری برای عیارسنجی طلا و تشخیص طلای اصل از تقلبی و بدلیجات و یک سنگ صاف و سیاه رنگ، از جنس سیلیسیوم و کوارتز می باشد که شکل خاصی ندارد و با توجه به خاصیتی که دارد می تواند برای تعیین عیار طلا استفاده شود و همانطور که ذکر شد فقط برای طلا و جواهراتی که کم وزن و با ورقه‌های نازکی از طلا ساخته شده‌اند مناسب است، چراکه سنگ محک فقط همان لایه‌ی رویی طلا را محک می‌زند و عیار سنجی می‌کند. این سنگ همچنین در برابر تیزاب سلطانی و اسید های مختلف مثل اسید نیتریک مقاوم است و رد طلا را بر روی خود حفظ می کند.

جالب است بدانید که سنگ محک تاریخچه طولانی دارد و حدوداً در دوره هاراپا در تمدن دره سند مورد استفاده قرار گرفته‌است و ۲۶۰۰–۱۹۰۰ قبل از میلاد نیز برای آزمایش خلوص فلزات نرم در یونان باستان نیز استفاده می‌شده است. این سنگ آن موقع این امکان را به هر کسی می‌داد تا خلوص یک نمونه فلزی یا سکه های طلا که در آن زمان بسیار رایج بود را به راحتی و به سرعت تشخیص دهد.

نکته: دمای سنگ محک به هنگام استفاده باید در حدود دمای بدن یعنی 37 درجه سلسیوس باشد.

تمیز کردن سنگ محک

وسایل مورد نیاز برای محک زدن و تعیین عیار طلا

برای محک زدن طلا و تعیین عیار آن به سنگ محک، اسیدهای عیار شده و ترازوی دقیق نیاز دارید

اسیدهای عیار شده 

اسیدهای عیار شده که از 10 عیار تا 22 عیار موجود هستند، در واقع مجموعه ای از اسید نیتریک و تیزاب با قدرت مختلف می باشند. برای مثال اسید 18 عیار از 50 سی سی جوهرنمک و 30 سی سی تیزاب سلطانی – یا ۵۰ سی سی اسیدنیتریک، ۳۲ سی سی آب مقطر و ۵۰۰ میلی گرم نمک طعام ساخته شده است. همچنین اسید 22 عیار از ۸۰۰ میلی گرم نمک طعام، حدود ۳۲ میلی لیتر آب مقطر و ۵۰ سی سی اسیدنیتریک و از اسید نیتریک هم برای تعیین عیار طلای عیار پایین و تشخیص طلا از فلزاتی مثل برنج استفاده می شود و از تیزاب سلطانی هم برای تعیین عیار طلای عیار بالا استفاده می گردد. این اسیدها جهت آزمایش بهتر است روزانه تهیه گردد، ولی از آنها به شرطی که دور از نور و در شرایط مناسب باشد می توان حدود سه هفته استفاده نمود.

فرمول ساخت تیزاب سلطانی برای تشخیص طلای ۱۸ عیار = ۵۰ میلی لیتر اسید کلریدریک + ۳۰ میلی لیتر تیزاب سلطانی

گفتنی است که هر تیزاب قدرت خاص خود را دارد؛ مثلا تیزاب 22 عیار فقط می تواند خط طلای 22 عیار یا پایین تر را روی سنگ محک حل کند و 18 عیار نیز خط طلای پایین تر از هجده از بین می برد که همین خصوصیت است که باعث می شود با سنگ محک بتوان عیار طلا را تشخیص داد.

نحوه محک زدن طلا با سنگ محک و اسید های عیار شده

جهت تعیین عیار طلا، ابتدا طلا را – که ممکن است اصلا طلا نباشد و مثلا برنج باشد – روی سنگ محک چند بار می کشیم تا چند خط روی آن باقی بماند. سپس چند قطره اسید عیار شده مورد نظر را روی خط طلا که روی سنگ هستند می ریزیم تا یکی از حالات پایین رخ دهد.

خط طلای روی سنگ محک کلا از بین می رود و محو می گردد.

در صورتی که خط طلا روی سنگ از بین رفت و کاملا محو گردید، قطعه مورد نظر یا طلا نیست یا عیار آن بسیار پایین است.

اسید با خط روی سنگ محک واکنش نمی دهد و خط هیچ تغییری نمی کند.

این حالت نشانه این است که قطعه مورد نظر طلا است و عیار آن هم همان عیار اسید استفاده شده است. البته ممکن است عیار طلا بیشتر باشد که باید با اسید عیار بالاتر آزمایش گردد. مثلا اگر اسید ۱۸ عیار با خط طلا واکنشی ندهد، یعنی طلا هم ۱۸ عیار است.

خط طلا کمی حل و رنگ آن کم رنگ می شود.

این حالت نشانه این است که عیار طلا کمتر از عیار اسید است و باید طلا را با اسیدهای عیار پایین تر آزمایش کرد و محک زد.

استفاده از کلیدهای شاخص برای محک زدن طلا

برای محک زدن طلا، روش دیگری هم وجود دارد که در آن ابتدا جواهر و کلیدهای شاخص را روی سنگ محک می کشند و بعد خطوط به جا مانده را با هم مقایسه کرده و عیار طلا را به دست می آورند. 

نکته: کلیدهای شاخص، نمونه هایی از عیارهای مختلف طلا هستند که هم برای طلای زرد و هم طلای سفید موجود می باشند. به جای کلید شاخص می توان از طلایی که عیارش از قبل مشخص شده است نیز استفاده کرد.

معرفی کتاب آموزشی

اگر مایلید روش محک زدن جواهرات طلا به وسیله سنگ محک و کلیدهای شاخص را فرابگیرید یا اینکه علاقه دارید از جواهرات دست دوم و مستعمل، طلا بازیافت کنید؛ پیشنهاد می کنیم کتاب “بازیابی شیمیایی طلا و نقره از جواهرات و قطعات الکترونیکی” را بخوانید. برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این کتاب به وبسایت زیر مراجعه فرمایید:

فروشگاه اینترنتی ایزی گلد