پتاسیم سدیم تارتارات یا همان نمک راشل نمک مزدوج اسید تارتاریک است که برای اولین بار در سال ۱۶۷۵ میلادی توسط شیمی‌دانی به نام پیر سنت در فرانسه کشف شد. این ماده شیمیایی جزء اولین موادی بود که برای نشان دادن اثر پیزوالکتریک کشف و مورد استفاده قرار گرفت و امروزه نیز برای کارها و اهدافی مختلفی از آن استفاده می‌شود.
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی پتاسیم سدیم تارتارات
پتاسیم سدیم تارتارات با فرمول شیمیایی KNaC4H4O6·4H2O که در بین عموم به نام نمک راشل هم معروف است، پودری سفیدرنگ و کریستالی مثل نمک است که در آب انحلال‌پذیری بالایی دارد و دارای دمای ذوب 75 درجه سانتی‌گراد و دمای جوش 220 درجه سانتی‌گراد می‌باشد. ازجمله ویژگی‌های شیمیایی این نوع ترکیب، افزودن یک اسید قوی مانند هیدروکلریک اسید به آن و تبدیل شدنش به اسید تارتاریک است. این ماده همچنین نگهدارنده یون‌های مس در محلول‌هایی با pH قلیایی است.
مراحل سنتز نمک راشل
- یک ظرف با حجم 500 میلی‌لیتر را بردارید. مقدار 250 میلی‌لیتر آب به آن اضافه کنید. سپس 200 گرم بی تارتارات پتاسیم به آب درون ظرف اضافه نمایید.
- یک قابلمه را از آب نیمه‌پر کنید و لیوان را درون آن بگذارید به طوری که آب از قابلمه به لیوان نریزد. حال آن را حرارت دهید و گرم کنید. حرارت را تا زمانی که آب قابلمه بجوشد ادامه دهید.
- مقدار 2.5 میلی‌لیتر سدیم کربنات را درون لیوان بریزید. ترکیب را خوب هم بزنید و خواهید دید که محلول حباب دار می‌شود. آن‌قدر هم زدن را ادامه دهید تا دیگر حباب در محلول تشکیل نشود. حال محلول را با کاغذ فیلتر صاف کنید.
- محلول حاصل را حرارت دهید تا حلال آن تبخیر شود و به حجم 400 میلی‌لیتر برسد. بگذارید محلول تصفیه شده خنک شود و بدین منظور آن را در جایی خنک نگهداری کنید.
- بعد از چند روز کریستال‌های نمک راشل تشکیل می‌شوند. کریستال‌ها را جدا کرده و روی کاغذ فیلتر قرار دهید تا خشک شود.
کاربردهای نمک راشل
نمک راشل کاربردهای زیادی دارد. از این ماده شیمیایی به عنوان یک بافر قلیایی در صنایع غذایی، به عنوان یک ملین در صنایع غذایی یا داروسازی، در آماده سازی معرف بورت به عنوان ماده‌ای برای ارزیابی غلظت پروتئین‌ها، در ساخت گرافونهای کریستالی، میکروفون‌ها و بلندگوها، به عنوان ماده اولیه در آبکاری الکتریکی به خصوص آبکاری مس، به عنوان یک اکسیدکننده و شتاب‌دهنده جهت احتراق در کاغذ سیگار، برای تولید خمیردندان، تولید پکتین و ژله، در پروسه نقره‌اندود کردن آینه‌ها، در سنتز آلی جهت تخریب امولسیون و حذف آن، به عنوان یک رسوب دهنده معمول در کریستالوگرافی پروتئین، در صنعت گچ و سیمان برای تنظیم زمان سخت شدن و کنترل حجم نهایی و … استفاده می‌شود.
نگهداری و نکات ایمنی
نمک راشل را در جایی خشک و خنک و عاری از آب و رطوبت نگهداری و انبار کنید، چراکه این ماده به رطوبت حساس است و زود خراب و فاسد می‌شود. پتاسیم سدیم تارتارات خطرات زیادی ندارد، ولی همان‌طور که می‌دانید مهم‌ترین نکته حین کار با مواد شیمیایی رعایت نکات ایمنی است. به عنوان مثال تماس این نمک با پوست دست موجب تحریک پوست می‌شود که درنتیجه باید هنگام استفاده از این ماده از دستکش آزمایشگاهی استفاده کنید.
