سیانید سدیم با فرمول شیمیایی NaCN پودری سفیدرنگ، بسیار سمی، بدون بو (سیانید سدیم در حالت خشک بی بو است ولی در صورت جذب آب یا رطوبت هوا بوی بادام تلخ می دهد که البته میزانش بسیار جزئی است تا جایی که همه افراد آنرا حس نمی کنند و درنتیجه نمی توان از آن به عنوان یک علامت هشدار دهنده استفاده کرد) و حلال در آب است که به دلیل میل گسترده آن به واکنش با فلزات به صورت گسترده از آن برای استخراج طلا و نقره از سنگ معدن استفاده می‌شود. البته کاربردهایی هم در صنعت آبکاری، فوم کاری، پلاستیک‌سازی، نساجی، استخراج فلزات گران‌بها از جواهرات و قطعات الکترونیکی و همچنین ساخت بعضی از مواد و محصولات شیمیایی نظیر آفت‌کش‌ها و سموم حشرات، رنگدانه ها و حتی داروهای شیمیایی دارد.


نحوه و حجم تولید

روش‌های مختلفی برای تولید سیانید سدیم وجود دارد که از مهم ترین آنها می توان به روش های آندروسو و دگوسا اشاره کرد. این ماده شیمیایی اولین بار در سال 1834 توسط برادران راجرز تولید شد. آن‌ها ترکیب رنگی حاوی مشتقات آهن دو ظرفیتی و سه ظرفیتی و کربنات سدیم را حرارت داده و بعد از خنک شدن مخلوط، سیانید سدیم را با الکل استخراج کردند. امروزه سدیم سیانید را از واکنش گاز سیانور با سدیم هیدروکسید یا همان سود سوزآور تولید می‌کنند.

بزرگترین مشکل تولید این ماده شیمیایی خطرناک و سمی بودن آن است به طوری که از مرحله تولید تا حمل و نقل و کاربردش نیازمند فرایندهای کنترلی بسیار زیاد و دقیقی است. با این حال تولید جهانی این ماده شیمیایی خطرناک به بیش از پانصد هزار تن در سال می‌رسد که بیشتر آن توسط کشورهای آمریکا، چین، استرالیا و روسیه تولید و اکثراً برای معدن کاری طلا استفاده می‌شود.

سیانید سدیم

سیانیداسیون طلا

همانطور که ذکر شد کاربرد اصلی سدیم سیانید در استخراج طلا از سنگ معدن است. درواقع در همه جای دنیا استحصال طلا از سنگ‌ و خاک معدنی، عمدتاً به روش سیانیداسیون یا سیانوراسیون طلا انجام می‌گیرد؛ چراکه این روش یک فرایند شیمیایی با بازدهی بالا برای استخراج طلا و نقره است که به صورت بسیار ریز در سنگ معدن پراکنده یا در ذرات سولفید مخلوط شده اند.

جایگزین سدیم سیانید

در استحصال طلا می‌توان به جای سدیم سیانید از پتاسیم سیانید یا حتی کلسیم سیانید که گزینه ارزان‌تری هم محسوب می‌شود استفاده کرد، اما مشکل آنجاست که هر سه ماده ازلحاظ سمی بودن در یک سطح هستند و خطرات مشابهی را متوجه ما و محیط‌زیست می‌کنند. البته مطالعات و آزمایش‌های زیادی هم روی دیگر استخراج‌کننده‌ها مانند تیوسولفات، تیواوره، ید، آمونیاک و … انجام گرفته است که به دلیل مشکلاتی مثل قیمت بالا و بازدهی پایین قابلیت رقابت با نمک‌های سیانیدی را ندارند.

خطرات سیانید سدیم

سیانید سدیم

سیانید سدیم ماده ای بسیار خطرناک است، زیرا نه تنها خود ماده ای سمی و کشنده است، بلکه ترکیب شدنش با اسید نیز منجر به تولید گاز بسیار کشنده سیانور خواهد شد (دوز کشنده این ماده برای انسان حدود دویست – سیصد میلی گرم است). بنابراین طبیعی است که احتیاط کردن حداکثری و رعایت نکات ایمنی در حین کار با این ماده امری لازم و ضروری باشد. در پایین چند نکته ایمنی را که باید برای  کار با نمک‌های سیانیدی رعایت شوند، ذکر کرده‌ایم:

  • لباس محافظ مناسب، دستکش و شیلد صورت استفاده شود.
  • گرد و غبار نمک سیانید را نباید تنفس کنید. به طور کلی قرار گرفتن در معرض گرد وغبار یا بخارات این ماده خطرناک و حتی قابل اشتعال است.
  • سدیم سیانید را هنگام نگهداری و انبار کردن باید از آب و رطوبت دور نگاه داشت، زیرا می تواند با رطوبت هوا یا آب واکنش داده و گازهای سمی و خطرناک آزاد کند.
  • تماسی با چشم، پوست و حتی لباس ها نداشته باشد.
  • پس از کار دستها را کاملا بشویید.
  • خوردن، آشامیدن و سیگار کشیدن حین کار نیز ممنوع است.


مطالب مرتبط: