نخاله یا ضایعات ساختمانی، به موادی گفته می‌شود که در عملیات ساختوساز تولید می‌گردد. این ضایعات شامل مصالح ساختمانی از قبیل پوشش‌های عایق، میخ، سیم برق، میل‌گرد، مصالح لایروبی، چوب، قلوه‌سنگ‌ها، آجر، سیمان، بتن و گچ می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهد که مقدار نخاله‌های ساختمانی برابر با ده تا پانزده درصد از کل مصالحی است که در عملیات ساختمانی به کار می‌رود. با توجه به حجم بالای این ضایعات و با در نظر گرفتن این نکته که نخاله ساختمانی حاوی مواد باارزش و درعین‌حال مواد خطرناک برای محیط زیست مثل آزبست و سرب می‌باشد، بازیافت آن امری ضروری و سودمند است.
نخاله‌های ساختمانی قابل بازیافت
همان‌طور که گفته شد نخاله‌های ساختمانی حاوی مواد مختلفی است که از آن‌ها می‌توان چوب، آجر، بتن، گچ فشرده‌شده، آسفالت، اشیا و مواد باقی‌مانده از دکوراسیون داخلی و خارجی، سنگ‌های مورداستفاده در ساختمان‌سازی و اجزای تشکیلدهندهی ساختمان مثل در و پنجره را بازیافت نمود.
روش بازیافت نخاله‌های ساختمانی
هریک از موادی که در نخاله‌های ساختمانی وجود دارد به روش خاصی بازیافت می‌شود که در زیر شرح می‌دهیم.
- اجزای تشکیلدهندهی ساختمان مثل کلاف در و پنجره در‌صورتی‌که سالم باشند، بدون تغییر یا با تعمیرات جزئی در ساخت ساختمان‌های دیگر به کار می‌روند.
- بتن که یکی از مهم‌ترین نخاله‌های ساختمانی قابل بازیافت محسوب می‌شود، از ناخالصی‌هایی مثل فلزات، چوب، سنگ، کاغذ و غیره جداسازی می‌شود. سپس تکه‌تکه و تکه‌ها براساس اندازه با روش دستی یا با شناورشدن در آب تفکیک می‌شوند. این تکه‌ها بسته به اندازه و کیفیت برای ایجاد لایه‌های زیرین مسیرهای ساخته‌شده از بتن و آسفالت، تولید بتن جدید، ایجاد زیرساخت لازم برای نصب ریل‌های راه‌آهن، تولید مالچ باغبانی، ایجاد دیواره‌ی محافظ و اقتصادی برای جلوگیری از ریزش دیواره‌های خاکی و همچنین جلوگیری یا کنترل فرسایش زمین‌‌های کشاورزی واقع در حاشیه‌ی رودخانه و آبراه‌ها و غیره استفاده می‌شود.
- آسفالت نیز یکی دیگر از مواد قابل بازیافت ارزشمند در صنعت ساختوساز به شمار می‌رود و می‌توان آن را بارها بازیافت کرد، ابتدا با ماشین‌آلات مخصوص لایه‌ای از سطح آن جدا می‌شود و سپس افراد متخصص کیفیت آن‌ها را ارزیابی و برای استفاده مجدد آن را دوباره به اندازه‌های مختلف تقسیم می‌کنند. گفتنی است که آسفالت‌های بازیافتی که معمولاً برای ترمیم جاده‌ها و تهیه آسفالت جدید بکار گرفته می‌شوند، به دلیل اینکه دربردارنده مواد پرکننده‌ی معدنی و طبیعی هستند و مقاومت بیشتری دارد، در برابر ترک‌خوردگی و فرسودگی مقاومت بیشتری دارند و حتی در برخی از موارد نسبت به آسفالت نو کیفیت بیشتری دارند.
- گچ پس از خرد شدن، در ساختوساز به عنوان مواد پرکننده مورداستفاده قرار می‌گیرد.
- انواع سنگ و بلوک‌ها نیز می‌توانند به عنوان عایق حرارتی به کار گرفته شوند یا پس از خرد شدن در جاده‌سازی استفاده گردند.
- آجرها پس از خردایش، برای شیب‌بندی سطوحی مثل پشت‌بام‌ها یا به عنوان مواد پرکننده و یا در بتن برای افزایش مقاومت و کارایی آن، کاهش مصرف سیمان و جلوگیری از ایجاد ترک‌های سطحی در سطح بتن استفاده می‌شود.
- سایر مواد موجود در نخاله‌های ساختمانی مثل آهن و سایر فلزات، چوب، پلاستیک و کاغذ به روش‌های متداول بازیافت می‌شوند.
مزایای محیط زیستی
ساختوساز خود عملی مخرب و آلوده‌کننده برای محیط‌زیست محسوب می‌شود، حال اگر نخاله‌های ساختمانی هم در محیط‌زیست و طبیعت رها شوند، این آسیب به مراتب جدی‌تر می‌شوند. از سویی دیگر رها کردن برخی از پسماندهای غیرقابل‌تجزیه در طبیعت نیز می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیری به آن وارد کند؛ اما با بازیافت نخاله‌های ساختمانی می‌توان تا میزان قابل‌توجهی از این فاجعه‌ی زیست‌محیطی جلوگیری کرد. همچنین به دلیل اینکه اکثر مواد مورداستفاده در ساختمان‌سازی، جزو مواد معدنی هستند، با بازیافت آن‌ها نیاز به احداث معادن جدید و بهره‌برداری از آن‌ها کاهش می‌یابد و حتی باعث کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی مثل نفت و زغال‌سنگ می‌شود (به ویژه در مورد بازیافت آسفالت).
کشورهای موفق در زمینه بازیافت ضایعات ساختمانی
کشورهای اتحادیه اروپا با وضع قوانین توانسته‌اند موفقیت‌های قابل‌توجهی در زمینه بازیافت ضایعات و نخاله‌های ساختمانی به دست بیاورند. به طور مثال دانمارک توانسته نرخ بازیافت این ضایعات را به شصت درصد برساند که این عدد قابل‌توجهی است. در کشور کویت نیز وزارت دارایی مجوز ساخت کارخانه بازیافت نخاله‌های ساختمانی به شرکت صنایع حفاظت محیط زیست داده است. این کارخانه دارای ظرفیت تولید ۲٬۵۰۰ تن در روز است و دولت به این شرکت در ازای کاهش خطرات زیست‌محیطی، کمک مالی می‌کند. گفتنی است که شرکت مذکور ضایعات ساختمانی را به شن‌هایی با اندازه‌های مختلف تبدیل می‌کند که می‌توان از آن در کارهای عمرانی در کنار ماسه الک‌شده استفاده کرد. لازم به ذکر است که از سال ۱۳۹۷ در ایران هم به مقوله بازیافت نخاله‌های ساختمانی پرداخته شد و اولین کارخانه آن در منطقه آبعلی تهران که پیش‌تر محلی برای دفع نخاله‌های ساختمانی بود احداث گردید.
